به گزارش پیام خانواده،به نقل از ایکنا، ششمین پیش‌نشست اولین کنفرانس بین‌المللی خانواده و تربیت معنوی با موضوع «مسئله‌شناسی در موضوعات زن و خانواده» به همت مؤسسه آموزش عالی حوزوی رفیعة‌المصطفی(ص) برگزار شد.
در این پیش‌نشست محمد روشن، رئیس پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی، به ارائه مطالبی حول این محور پرداخت و اظهار کرد: ابتدا برای ورود به هر مسئله‌شناسی باید تعریف درستی از پژوهش داشته باشیم؟ جستجوی نظام‌یافته و دارای هدف بر اساس روش‌های شناخته‌شده علمی متناسب با موضوع را پژوهش می‌گوییم، زیرا اگر پژوهشگر کارها را نظام‌یافته پیگیری نکند، به پاسخ درستی برای سؤالات خود نخواهد رسید و مانند همه امور فیزیکی و تکوینی نمی‌توان ابتدا سقف را ساخت و بعد ستون‌ها یا فونداسیون ساختمان را پی‌ریزی کرد.
روشن افزود: پژوهشگر و محقق باید آگاه باشد که می‌خواهد از کدام نقطه به چه هدفی دست یابد. بر همین اساس هر کار پژوهشی روش‌های مختص خود را دارد؛ بدین معنی که اگر فرد بخواهد تحقیقی درباره علم شیمی انجام دهد، طبیعی است که امکان تجربه و تکرار کردن برایش فراهم است و تمام امور قابل لمس و حس است.
رئیس پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی به تشریح تفاوت پژوهش علوم تجربی با پژوهش علوم انسانی پرداخت و تصریح کرد: در موضوعات دیگری که امکان تجربه و حس وجود ندارد به مطالعه یک‌سری مفاهیم نیاز است تا به هدف مشخصی در موضوع مدنظر دست پیدا کنیم؛ برای مثال در حوزه علوم انسانی بررسی‌هایی که در حوزه فقاهت انجام می‌شود به روش کتابخانه‌ای است، یعنی به کتابخانه و اسناد مراجعه و فیش‌برداری می‌کنیم و سپس به احصای مطالب می‌پردازیم.
فواید پژوهش
وی در ادامه ضمن تشریح فواید پژوهش، گفت: علوم، پیدایش و توسعه خویش را مدیون پژوهش هستند و از فواید پژوهش کردن، پیدایش و گسترش علم و دانش در رشته‌های مختلف است و بر همین اساس با پژوهش کردن دانش مقبولی تولید یا مهر ابطال بر یک مسئله زده و بیان می‌شود که آن موضوع جهل مرکب است.
روشن با بیان اینکه انتخاب موضوع برای شروع پژوهش بسیار مهم است، تصریح کرد: برای اینکه یک پژوهش انجام شود چه کارهایی باید کرد؟ اولین کار انتخاب موضوع است. شما به عنوان یک پژوهشگر باید بدانید که می‌خواهید بر روی چه موضوعی کار کنید تا بر همان اساس برای رسیدن به هدف برنامه‌ریزی کنید.
رئیس پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی به چگونگی انتخاب موضوع پژوهش اشاره کرد و گفت: موضوعاتی که باید به آن پرداخته شود بیشتر نوپدیدند. چرا موضوعات نوپدید پیشنهاد می‌شود؟ زیرا وقتی یک موضوع نوظهور را انتخاب کنیم، به عنوان پیشتاز در آن حوزه شناخته خواهیم شد و می‌توان نظریات بنیادین و اساسی را مطرح کرد، درصورتی‌که اگر در مورد یک حوزه قدیمی سخن به میان آید، تکراری خواهد بود و به کلی‌گویی متهم خواهیم شد.
وی به ذکر چند مثال در زمینه انتخاب موضوع پرداخت و اظهار کرد: رساله دکتری مرحوم محمد مصدق در فرانسه با موضوع «وصیت» انجام شده است، اما اگر شما امروز بخواهید موضوع «وصیت» را به‌عنوان رساله دکتری پیشنهاد کنید هیچ استادی از شما نخواهد پذیرفت، حتی در حد یک مقاله اجازه پرداختن به آن را به دانشجو نمی‌دهند، اما وقتی دکتر مصدق می‌خواستند درباره موضوع وصیت در فقه و حقوق ایران صحبت کنند موضوع جدیدی بود. در نهایت اگر یک پژوهشگر بتواند به موضوعات نوپدیدی که مورد نیاز مردم است بپردازد، گوی سبقت را از دیگران ربوده است.
روشن افزود: بعد از انتخاب موضوع، شناسایی و بیان مسئله پژوهش دومین کاری است که باید انجام شود. بعد از آن در سومین مرحله باید سؤالات مطرح‌شده درباره موضوع انتخاب‌شده را جمع‌آوری کرد و سپس فرضیه‌ای را برای آن اتخاذ کنیم(البته حتماً نباید فرضیه را به اثبات رساند). برای مثال در موضوع لقاح مصنوعی باید این سؤال مطرح شود که آیا اصولاً از نظر فقهی و حقوقی می‌توان چنین اجازه‌ای را به شخص داد تا این کار را انجام دهد؟ در نتیجه با توجه به اظهار نظر فقها در مورد این امر که مباح تلقی شده است می‌توانیم این موضوع را یک فرضیه تلقی کنیم.
پژوهش بنیادین
رئیس پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه گام چهارم برای انجام یک پژوهش، جمع‌آوری اطلاعات است، افزود: برای مثال آیا فقه اجازه نگهداری فضولات انسانی برای لقاح مصنوعی را می‌دهد؟ اگر منع فقهی برای نگهداری فضولات انسانی وجود ندارد آیا می‌توان از این فضولات برای لقاح خارج رحمی استفاده کرد؟ آیا باید فضولات زوج شرعی برای لقاح انجام شود یا منعی برای فضولات غیرزوج وجود ندارد؟ پاسخ به این سؤالات اطلاعاتی را در اختیار پژوهشگر می‌گذارد که بعد از جمع‌آوری آنها می‌توان فرضیات را به بوته آزمایش سپرد. در مرحله پنجم شما به عنوان یک پژوهشگر طبقه‌بندی اطلاعات و تحلیل نتایج آزمون‌های خود را ارائه می‌دهید و نتیجه حاصل از این پژوهش ارائه می‌شود؛ برای مثال آیا می‌توان لقاح خارج از رحم را جایز، حرام یا مکروه دانست. در نهایت نوشتن پیشنهاد پژوهش آخرین مرحله است.
سپس روشن با طرح این سؤال که چگونه متوجه شویم یک پژوهش بنیادین است یا خیر؟ گفت: پژوهش بنیادین به این معنی که بتوانیم یک نظریه را در موضوع خاصی تولید کنیم. برای مثال پول را نشانه‌ای از قدرت خرید می‌دانند. بنابراین اگر پول به‌خودی‌خود دارای ارزش ذاتی مانند درم و دینار باشد، با توجه به اینکه پول‌های امروزی به‌خودی‌خود دارای ارزش ذاتی نیستند، آیا فرق می‌کند که چه چیزی معرف قدرت خرید باشد؟ اگر به شیوه بنیادین پول نشان‌دهنده قدرت خرید فرد باشد، آن زمان شما می‌توانید هر چیزی را معرّف قرار دهید و لازم نیست آن معرف حتماً حقیقی باشد، بلکه می‌تواند مجازی نیز باشد. در نتیجه می‌توانیم بیان کنیم که رمزارزها نیز می‌توانند به عنوان واحدی برای تبادل‌های مالی استفاده شوند و هیچ منع فقهی هم ندارد.
ضرورت به‌روز شدن تغییر قواعد خانواده
وی همچنین گریزی به مقوله مسئله‌شناسی خانواده زد و گفت: در مسئله‌شناسی خانواده باید به این موضوع توجه کنیم که آیا می‌توانیم نظریه جدیدی را ارائه دهیم و به عنوان مبنای جدیدی از آن استفاده کنیم. خانواده یک اجتماع و یک نوع مدنیت است؛ تعامل‌های مدنی و روابط درون خانواده را شرع تعیین می‌کند. اگر بگویید که در مدنیت این روابط را عقلا ساختند، می‌توان بر اساس به‌روز شدن مدنیت قواعد خانواده را نیز تغییر داد.
روشن تأکید کرد: البته تغییر قواعد خانواده بر اساس به‌روز شدن مدنیت به این معنی نیست که می‌توانیم ازدواج هم‌جنس را به رسمیت بشناسیم، بلکه منظور از تغییر قواعد تغییر روابط مدنی حاکم بر خانواده است؛ برای مثال روابط مالی یا روابط ولایی و حقوق و تکالیفی که در بطن خانواده زوجین باید از آن برخوردار باشند. حال اگر همه این موارد را ناشی از شرع بدانیم، نمی‌توانیم این‌گونه تلقی کنیم که این روابط روزبه‌روز جدیدتر می‌شود. در نتیجه یک نظریه سومی اتخاذ خواهد شد و بر این اساس روابط مدنی نباید مغایرتی با شرع داشته باشد.
رئیس پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی افزود: البته در قوانین حقوقی کشور عمده قواعد حاکم بر خانواده از شریعت اسلام گرفته شده است. برای مثال در قوانین حقوقی مرد موظف است که به همسر خود نفقه دهد، اما فرض کنید امروز که زنان نقش اقتصادی پررنگ‌تری در خانواده دارند، آیا باید دوباره مردان نفقه خانواده را تأمین کنند یا باید به نفع مشارکتی باشد؟
وی همچنین با بیان اینکه یک پژوهش می‌تواند کاربردی و عمل‌گرا باشد، افزود: امروز با یک‌سری مشکلات مواجه هستیم که می‌توان با یک پژوهش کاربردی و عمل‌گرا آنها را برطرف کرد، برای مثال می‌توان با پژوهش کاربردی معضل ترافیکی یک خیابان را برطرف کرد.
پژوهش توسعه‌ای
روشن افزود: در حوزه خانواده نیز مسائل خاصی وجود دارد که کاربردی هستند. برای مثال بیتوته کردن زن در منزل شوهر در ایام عده رجعیه حق‌الله است یا حق‌الناس؟ بیتوته کردن در این ایام حق‌الله است اما چرا رعایت نمی‌شود؟ بیتوته در ایام زوجیت حق‌الناس است و افراد می‌توانند راجع‌به آن تفاهم کنند اما در عده رجعیه طلاق این موضوع حق‌الله است. حال از این مسئله یک بستر می‌سازیم تا به فلسفه رجعیه بازگردیم تا این مسئله بتواند کاربردی شود، چون باید عده رجعیه امکان بازگشت داشته باشد، یعنی باید اتفاقاتی رخ دهد تا زن و مرد دوباره به زندگی مشترک برگردند.
رئیس پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی به تشریح پژوهش توسعه‌ای پرداخت و گفت: پژوهش توسعه‌ای عمدتاً متوجه نوآوری در فرایندها، ابزارها و محصولات است. در واقع تأکید آن بر کاربرد مستقیم است. این نوع پژوهش با ایجاد نظریه سروکاری ندارد و هدف از آن به‌کارگیری روش علمی برای حل مسائل در یک موقعیت مکانی و زمانی خاص است. مسئله‌شناسی را باید یک هنر و فن دانست، زیرا می‌توان با آن مشکلات و عیب‌های موجود را شناخت و آنها را مرتفع کرد. فرایند کشف، فهم و درک آثار یک مسئله را مسئله‌شناسی می‌گوییم. در واقع مسئله‌شناسی فعالیتی عملی در یک محیط واقعی است، اما جنبه‌های شناختی خود را ناظر به واقعیت خارجی نشان خواهد داد.
فقدان مشارکت زوجه در اموال مکتسبه زوج
رئیس پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه مسئله‌شناسی شناسایی مشکلات و عیوب و پیدا کردن راهی برای رفع این موانع و مشکلات است، گفت: نباید به مشکل فکر کنیم، بلکه باید به این فکر کنیم که سیستم را ارتقا دهیم و چگونه می‌توانیم آسان‌گیری کنیم؟ برای مثال در مسئله‌شناسی خانواده زمانی که با مشکل نبود تأمین اجتماعی مناسب برای زنان و فقدان مشارکت زوجه در اموال مکتسبه زوج مواجه شدیم، شروط ضمن عقد را قرار دادیم و بعد از گذشت چند سال از انتخاب این راه‌حل برای برطرف کردن این مشکل متوجه شدیم که این راه‌حل چقدر افتضاح بود.
وی افزود: علت افتضاح نامیدن شروط ضمن عقد به‌عنوان راه‌حل مشکل عدم تأمین اجتماعی مناسب برای زنان این است که بر اساس ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی چنانچه زوج زوجه خود را طلاق دهد و این طلاق ناشی از نشوز زوجه نباشد، زوجه می‌تواند نصف اموال مرد مکتسبه از زمان وقوع عقد نکاح تا طلاق را به تشخیص دادگاه کسب کند. این شرط در ابتدا تبدیل به خشونت خانگی شد، زیرا اگر مرد متقاضی طلاق باشد، باید نصف اموال مکتسبه را به زن دهد.
روشن ادامه داد: مرد برای اینکه زن شامل این شرط نشود شروع به آزار و اذیت وی می‌کند تا زن مجبور شود خانه را ترک کند زمانی که این اتفاق افتاد مرد یک اظهارنامه با این فحوا که بی‌صبرانه منتظر شما هستم برای زن ارسال می‌کند. چرا؟ چون می‌خواهد ناشزه بودن زن اثبات شود و نصف اموال به این زن تعلق نگیرد. آیا تا به حال زن توانسته است بر اساس این شرط نصف اموال مکتسبه مرد را از زمان عقد تا طلاق بگیرد؟ در واقعیت این‌گونه نیست.
معیارهای مناسب بودن یک پژوهش
در ادامه رئیس پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی معیارهای مناسب بودن یک پژوهش را شرح داد و گفت: برخی معتقدند در شناسایی هر مسئله اجتماعی یا فرهنگی قابل پژوهش ۸ معیار مطرح است. زمانی که می‌خواهید در مورد یک مسئله اجتماعی پژوهش کنید اولین پرسش این است که مسئله چیست؟ چه کسانی از مسئله‌شناسی سود خواهند برد، یعنی ذی‌نفعان چه کسانی هستند؟ روش مطالعه چگونه است؟ چرا این مطالعه را انجام می‌دهید؟ برای چه برهه زمانی تحقیق می‌کنید؟ چه راهکاری دارید؟ راهکارتان میان‌مدت یا بلندمدت است؟ پاسخ به این معیارها نشان می‌دهد که یک پژوهش مناسب انجام شده است یا خیر.
روشن در پایان به ارائه راهکار برای انجام عملی پژوهش پرداخت و اظهار کرد: شما به عنوان یک پژوهشگر گاهی اوقات یک موضوع را برای پژوهش انتخاب می‌کنید ولی در زمانی که پژوهش را انجام می‌دهید به موضوعاتی برخورد می‌کنید که ارتباطی با موضوع اصلی شما ندارد، ولی برای شما لذت‌بخش هستند و آنها را جمع‌آوری می‌کنید. در زمان داوری پژوهش با این مشکل مواجه می‌شوید که این مطالب با موضوع شما مرتبط نیستند. راه‌حل چیست؟ وقتی شما فیش‌برداری می‌کنید بهتر است که به موضوع رساله توجه کنید تا دچار انحراف نشوید.